Καλώς ήρθατε στο Μάθημα Γεωλογίας-Γεωγραφίας!
Ενότητα Α1.5: «Ανακρίνοντας» τους χάρτες
Αγαπητοί μου μαθητές και μαθήτριες, σήμερα θα μάθουμε να **«ανακρίνουμε» τους χάρτες**, ώστε να αποσπάσουμε τις πολύτιμες πληροφορίες που κρύβουν [1].
Το έργο «Dublin» του Γ. Μπόντα [3, 4]
Τι σημαίνει «Ανακρίνοντας» τους χάρτες;
Η **"ανάκριση"** σημαίνει ότι με προσεκτική ανάγνωση και τις σωστές ερωτήσεις, μπορούμε να αντλήσουμε **πλήθος στοιχείων** [1].
Ποια ήπειρο θα «ανακρίνουμε» σήμερα;
Θα επικεντρωθούμε στην **Αφρική**, μια ήπειρο με πλούσια γεωγραφικά χαρακτηριστικά [5].
Παγκόσμιος χάρτης που δείχνει τη θέση της Αφρικής
1. Θέση της Αφρικής
Χρησιμοποιούμε έναν **παγκόσμιο χάρτη** [5].
- Ποια είναι η θέση της;
- Στο **ανατολικό/δυτικό ημισφαίριο**, διασχίζεται από τον **Ισημερινό** [5].
- Σε ποιο ημισφαίριο ανήκει;
- Και στο **Βόρειο** και στο **Νότιο ημισφαίριο** [5, 6].
- Ποια είναι η θέση της σε σχέση με τον Ισημερινό;
- Εκτείνεται **συμμετρικά** εκατέρωθεν του Ισημερινού [5, 6].
Παγκόσμιος χάρτης για αναφορά
2. Μορφή και Σχήμα της Αφρικής
Και πάλι, θα χρησιμοποιήσουμε τον **παγκόσμιο χάρτη** [8].
- Με τι μοιάζει η Αφρική;
- Με **ανεστραμμένο τρίγωνο** ή **μπουκάλι κρασιού**.
- Ποιο είναι το μέγιστο πλάτος και μήκος της;
- Πλάτος: ~**7.500 χλμ.** | Μήκος: ~**8.000 χλμ.** [8].
- Μοιάζει με κάποια άλλη ήπειρο;
- Η δυτική ακτή της "ταιριάζει" με την ανατολική της Ν. Αμερικής [9].
Παγκόσμιος χάρτης για αναφορά
3. Μορφολογία & Διοικητική Διαίρεση
Χρησιμοποιούμε **χάρτη αναγλύφου** και **πολιτικό χάρτη** [14].
- Χώρες που βρέχονται από τον Ατλαντικό;
- Μαρόκο, Νιγηρία, Ναμίμπια, Νότια Αφρική κ.α. [14].
- Χώρες που βρέχονται από τον Ινδικό Ωκεανό;
- Νότια Αφρική, Μοζαμβίκη, Τανζανία, Κένυα [15].
- Υπάρχουν χώρες χωρίς ακτές;
- Ναι, όπως το **Μάλι, ο Νίγηρας, το Τσαντ, η Ζάμπια** [15].
Χάρτης Αναγλύφου & Πολιτικός Χάρτης
3. Μορφολογία (Βουνά & Πεδιάδες)
- Πού βρίσκεται το ψηλότερο βουνό της;
- Το **Κιλιμάντζαρο** (5.895 μ.), στην **Τανζανία** [15].
- Ποιες χώρες επηρεάζει η οροσειρά του Άτλαντα;
- **Μαρόκο, Αλγερία και Τυνησία** [15, 17].
- Ποιες χώρες είναι πιο πεδινές;
- Χώρες της **βόρειας** (π.χ. Αίγυπτος) και **δυτικής Αφρικής** (π.χ. Νιγηρία) [15, 16].
Χάρτης Αναγλύφου για αναφορά
3. Μορφολογία (Έρημοι)
- Ποιες χώρες επηρεάζει η έρημος Σαχάρα;
- Ένα τεράστιο τμήμα της βόρειας Αφρικής: **Αίγυπτος, Λιβύη, Αλγερία, Μάλι, Νίγηρας, Τσαντ, Σουδάν** [15, 18].
- Υπάρχουν άλλες έρημοι εκτός από τη Σαχάρα;
- Ναι, η **Καλαχάρι** και η **Ναμίμπ** στον νότο [15, 16].
Χάρτης Αναγλύφου για αναφορά
4. Σεισμική Δραστηριότητα
Χρησιμοποιούμε τον **σεισμοτεκτονικό χάρτη** [14].
- Πού σημειώνονται οι περισσότεροι σεισμοί;
- Στα **όρια των λιθοσφαιρικών πλακών**, όπως το **Μεγάλο Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής** [14, 20].
- Γιατί οι σεισμοί είναι περισσότεροι στον βορρά;
- Λόγω της **σύγκρουσης της αφρικανικής με την ευρασιατική πλάκα** [14, 21].
Σεισμοτεκτονικός Χάρτης Αφρικής
5. Κλίμα της Αφρικής
Χρησιμοποιούμε **κλιματικούς χάρτες**, **χάρτες βροχοπτώσεων** και **αναγλύφου** [22].
- Ποιες είναι οι πιο θερμές περιοχές;
- Η **έρημος Σαχάρα** και οι περιοχές γύρω από τον **Ισημερινό** [23, 24].
- Πού σημειώνονται οι περισσότερες βροχές;
- Στις **περιοχές του Ισημερινού**, όπου επικρατούν τροπικά δάση [24].
Κλιματικός Χάρτης & Χάρτης Βροχοπτώσεων
5. Κλίμα (συνέχεια)
- Τι κλίμα επικρατεί στον Ισημερινό και γιατί;
- **Υψηλές θερμοκρασίες & άφθονες βροχές**. Οι ακτίνες του Ήλιου πέφτουν κάθετα, προκαλώντας έντονη εξάτμιση [23, 24].
- Τι κλίμα επικρατεί ανάμεσα στον Ισημερινό και τους Τροπικούς;
- **Υψηλές θερμοκρασίες** με **εποχικές βροχοπτώσεις** (κλίμα σαβάνας) [23, 24].
Κλιματικός Χάρτης για αναφορά
6. Βλάστηση της Αφρικής
Συνδυάζουμε πληροφορίες από όλους τους προηγούμενους χάρτες [22].
- Πού συναντάμε τα μεγαλύτερα τροπικά δάση; Γιατί;
- Στην **περιοχή του Ισημερινού** (λεκάνη Κονγκό), λόγω ζέστης και υγρασίας [24, 25].
- Πού αναμένεται βλάστηση ερήμων;
- Στη **Σαχάρα**, **Καλαχάρι** και **Ναμίμπ**, λόγω ξηρασίας [24, 26].
Χάρτης Βλάστησης Αφρικής
6. Βλάστηση (Σαβάνες & Μεσογειακή)
- Πού αναπτύσσονται οι σαβάνες;
- **Ανάμεσα στα τροπικά δάση και τις ερήμους**, με εποχικές βροχές [24, 27].
- Γιατί η βόρεια Αφρική έχει μεσογειακή βλάστηση;
- Επειδή το κλίμα εκεί είναι **μεσογειακό** [26, 29].
Trivia:
Η Αφρική φιλοξενεί το δέντρο **Μπάομπαμπ** και τα ζώα **"Big Five"**.
Χάρτης Βλάστησης για αναφορά
7. Ποτάμια της Αφρικής
Χρησιμοποιούμε **χάρτη βροχοπτώσεων** και **υδρογραφικό χάρτη** [28].
- Από πού πηγάζουν τα περισσότερα ποτάμια;
- Από τις **κεντρικές και ανατολικές υγρές περιοχές** λόγω των άφθονων βροχών [30, 31].
- Γιατί σε κάποιες περιοχές δεν υπάρχουν ποτάμια;
- Λόγω ελάχιστων βροχοπτώσεων στις **ερήμους** [18, 30].
Υδρογραφικός Χάρτης Αφρικής
7. Ποτάμια (συνέχεια)
- Ποια ποτάμια διασχίζουν ερήμους;
- Ο **Νείλος** διασχίζει την έρημο της Αιγύπτου [30, 31].
- Ποιες χώρες διασχίζονται από μεγάλα ποτάμια;
- **Νείλος** (Αίγυπτος, Σουδάν), **Κονγκό** (Λ.Δ. Κονγκό), **Νίγηρας** (Νιγηρία, Μάλι), **Ζαμβέζης** (Ζάμπια, Μοζαμβίκη) [30-32].
Υδρογραφικός Χάρτης για αναφορά
Οι Συνέπειες του Φράγματος
Το έργο είχε **δυσάρεστες συνέπειες** [38, 40]:
- **Απώλεια νερού**: Μεγάλη εξάτμιση από τη λίμνη Νάσερ [36].
- **Ανάγκη για λιπάσματα**: Η γόνιμη ιλύς παγιδεύτηκε στη λίμνη [40].
- **Μείωση αλιείας**: Η αλλαγή στη ροή του νερού μείωσε τα θρεπτικά συστατικά [37].
- **Εξάπλωση ασθενειών**: Τα στάσιμα νερά ευνόησαν παράσιτα [37].
Φράγμα Ασουάν
8. Κατανομή Πληθυσμού
Συνδυάζουμε χάρτες **πληθυσμού, αναγλύφου, υδρογραφίας και κλίματος** [28].
- Πού παρατηρούνται οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις ανθρώπων;
- Στα **παράλια** και κοντά σε **μεγάλους ποταμούς** (π.χ. Νείλος, Νίγηρας), όπου υπάρχει εύφορη γη και πρόσβαση σε νερό [16, 42, 43].
Χάρτης Κατανομής Πληθυσμού Αφρικής
8. Κατανομή Πληθυσμού (συνέχεια)
- Γιατί δε ζουν πολλοί άνθρωποι στις ερήμους ή στα τροπικά δάση;
-
**Έρημοι:** Έλλειψη νερού, ακραίες θερμοκρασίες [18, 30].
**Τροπικά δάση:** Υπερβολική υγρασία, πυκνή βλάστηση [30, 44].
Γενικά, οι άνθρωποι προτιμούν **εύκρατες περιοχές** με πρόσβαση σε **θάλασσα** και **εύφορο έδαφος** [42, 45, 46].
Χάρτης Πληθυσμού για αναφορά